top of page

ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ

Κοιλιοκάκη: Μια οχι και τόσο σπάνια νόσος του εντέρου

H κοιλιοκάκη είναι μια χρόνια νόσος του εντέρου που προκαλείται από την κατανάλωση γλουτένης, ενός μίγματος πρωτεϊνών που περιέχονται σε ορισμένα δημητριακά, κυρίως στο σιτάρι, στο κριθάρι και στη σίκαλη. Η νόσος εκδηλώνεται με κοινά συμπτώματα από το πεπτικό, όπως με διάρροια, πόνο και μετεωρισμό (φούσκωμα).

Η κοιλιοκάκη ονομάζεται επίσης  εντεροπάθεια από γλουτένη. Και αυτό διότι, σε ορισμένα άτομα, η κατανάλωση της γλουτένης πυροδοτεί μια ανώμαλη αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, που προσβάλλει το εντερικό τοίχωμα. Πιο συγκεκριμένα, καταστρέφονται οι εσωτερικές μικροπτυχώσεις του λεπτού εντέρου, οι οποίες λέγονται λάχνες και είναι αναγκαίες για την απορρόφηση των περισσοτέρων θρεπτικών ουσιών, βιταμινών και των ιχνοστοχείων. Εάν η αντίδραση επιμείνει, το κατεστραμμένο έντερο καθίσταται ανίκανο να απορροφήσει θρεπτικά συστατικά, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία και παρά την κανονική διατροφή, ο οργανισμός οδηγείται σε υποσιτισμό.Οι ασθενείς με κοιλιοκάκη συχνά εμφανίζουν και άλλα συμπτώματα  ποικίλης έντασης όπως κόπωση, κατάθλιψη και πόνο στις αρθρώσεις. Με την πάροδο του χρόνου, αναδύονται  σοβαρότερα προβλήματα υγείας. Ωστόσο, με τον πλήρη αποκλεισμό της γλουτένης από τη διατροφή, οι ασθενείς μπορούν να αναστρέψουν τη νόσο και να ανακτήσουν την υγεία τους, χωρίς φαρμακευτική αγωγή.

Δυσανεξία ή αλλεργία;

Αν και ο όρος « δυσανεξία στη γλουτένη » χρησιμοποιείται συχνά, η κοιλιοκάκη δεν είναι πραγματικά μια δυσανεξία σε τρόφιμα, αφού στον παθογενετικό μηχανισμό της εμπλέκεται μια αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Επιπλέον, δεν αποτελεί μορφή αλλεργίας στη γλουτένη γιατί δεν πληροί τα κλασσικά, επιστημονικά κριτήρια μιας αλλεργίας.

Στην κοιλιοκάκη η ασυνήθιστη αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος στρέφεται εναντίον του ίδιου του οργανισμού προσβάλλοντας το τοίχωμα του λεπτού εντέρου. Η κοιλιοκάκη θεωρείται, ως εκ τούτου, μια αυτοάνοση ασθένεια που προκαλείται από την κατανάλωση της γλουτένης.

Η Γλουτένη

Η γλουτένη [από τη Λατινική ρίζα glu (κόλλα)], είναι μια πρωτεΐνη ελαστική και παχύρρευστη που βρίσκεται στους σπόρους των πιο διαδεδομένων δημητριακών. Έτσι, περιέχεται σε πολλά τρόφιμα που ευρέως καταναλώνονται όπως το ψωμί, τα μπισκότα και ζυμαρικά. Η γλουτένη προσδίδει την απαλή υφή στο ψωμί και τα  αρτοσκευάσματα και ακόμη βοηθά τα συστατικά να «δέσουν» μεταξύ τους  σε σάλτσες και προπαρασκευασμένα γεύματα.

Οι Αιτίες

Η αιτία της δυσανεξίας στη γλουτένη δεν είναι με ακρίβεια γνωστή. Φαίνεται όμως πως εμπλέκονται περιβαλλοντικοί και γενετικοί παράγοντες . Έτσι, η δυσανεξία στη γλουτένη έχει μια κληρονομική βάση. Η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου σε άμεσους συγγενείς ασθενών με κοιλιοκάκη υπολογίζεται σε ποσοστό 10%. Είναι γνωστά σήμερα τα εμπλεκόμενα γονίδια (HLA-DQ2 και HLA-DQ8), τα οποία απαντώνται σε περισσότερο από 95% των ασθενών.

Για λόγους αδιευκρίνιστους προς το παρόν, φαίνεται πως η εντερική διαπερατότητα είναι αυξημένη σε άτομα που έχουν γενετική προδιάθεση για τη νόσο. Αυτό μάλλον επιτρέπει μέρος της γλουτένης να διαπερνά το τοίχωμα του λεπτού εντέρου, και να πυροδοτεί ευκολότερα την αντίδραση του ανοσοποιητικού.

Ωστόσο, η ασθένεια δεν εμφανίζεται σε όλα τα γενετικώς προδιατεθειμένα άτομα καθώς φαίνεται πως και κάποιοι  περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως οι εντερικές λοιμώξεις, τα τραύματα, το χειρουργικό στρες και η εγκυμοσύνη είναι υπεύθυνοι  για την εκδήλωση της νόσου.

Επιπλοκές από πολλά όργανα…

Αν δεν εφαρμοσθεί κατά τρόπο αυστηρό μία διατροφή ελεύθερη γλουτένης, η κοιλιοκάκη στις πιο σοβαρές μορφές της, μπορεί να έχει πολλαπλές επιπτώσεις στην υγεία. Οι συνηθέστερες επιπλοκές που σχετίζονται με την κακή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών στο έντερο:

  1. Υποσιτισμός.  Οφείλεται στη μειωμένη απορροφητικότητα του λεπτού έντερου και εκδηλώνεται με εύκολη κόπωση, απώλεια βάρους και μυϊκή αδυναμία.

  2. Δυσανεξία στη λακτόζη. Λόγω της βλάβης στο εντερικό τοίχωμα, οι ασθενείς ενδέχεται να παρουσιάζουν δυσανεξία στη λακτόζη, η οποία συχνά αποτελεί μια εσφαλμένη αρχική διάγνωση. Συνήθως, αυτή είναι αναστρέψιμη και υποχωρεί σύντομα μετά την έναρξη της κατάλληλης δίαιτας.

  3. Αναιμία. Λόγω της κακής απορρόφησης του σιδήρου, οι αποθήκες σιδήρου του σώματος αδειάζουν και  επέρχεται αναιμία.

  4. Οστεοπόρωση. Η κακή απορρόφηση  ασβεστίου και βιταμίνης Dπροκαλεί  απώλεια της οστικής πυκνότητας, που μπορεί να καταλήξει σε οστεοπόρωση.

  5. Λίθοι στους νεφρούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κακή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών στο έντερο προκαλεί αυξημένη συγκέντρωση οξαλικών, τα οποία αντί να αποβάλλονται στα κόπρανα, συγκεντρώνονται σε περίσσεια στο αίμα και τους νεφρούς, όπου δημιουργούνται λίθοι.

  6. Άλλες επιπλοκές, που δεν σχετίζονται άμεσα με την εντερική βλάβη, δυνατό να παρατηρηθούν σε περιπτώσεις δυσανεξίας στη γλουτένη, αν και παθογενετικός μηχανισμός δεν είναι πάντα καλά κατανοητός:

  • Νευροπάθεια. Μερικές φορές η δυσανεξία στη γλουτένη σχετίζεται με προσβολή των νεύρων, προκαλώντας μούδιασμα στα άκρα ή και  πόνο. Ημικρανίες, επιληπτικές κρίσεις ή άλλες νευρολογικές διαταραχές παρατηρούνται σπανιότερα.

  • Υπογονιμότητα. Η υπογονιμότητα είναι κατά 12% συχνότερη σε ασθενείς με δυσανεξία στη γλουτένη. Αυξημένη είναι επίσης και η συχνότητα των αυτόματων αποβολών, κατά την εγκυμοσύνη.

  • Αρθρίτιδα.

  • Ερπητοειδής δερματίτιδα. Είναι μια δερματική πάθηση που σχετίζεται με δυσανεξία στη γλουτένη στο 15% έως 25% των περιπτώσεων. Χαρακτηρίζεται από κνησμό, αίσθημα καύσου, και  εμφάνιση ερυθρού, φυσαλιδώδους εξανθήματος, ιδιαίτερα στους αγκώνες, τα γόνατα και τους γλουτούς.

  • Νεοπλάσματα. Η νόσος σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εντερικού λεμφώματος και μακροπρόθεσμα με άλλους τύπους καρκίνου, όχι κατ’ ανάγκην του εντέρου, όπως ο καρκίνος του οισοφάγου.

Μία όχι ασυνήθιστη νόσος…

Επειδή η διάγνωση της δυσανεξίας στη γλουτένη είναι σύνθετη, ο επιπολασμός της νόσου παρουσιάζει ευρείες διακυμάνσεις. Φαίνεται πως πολλοί άνθρωποι πάσχουν από τη νόσο χωρίς να το γνωρίζουν, και ότι η ασθένεια είναι πιο συχνή από τις σημερινές εκτιμήσεις.

Η κοιλιοκάκη εμφανίζει σαφή γεωγραφική και εθνική κατανομή: απαντάται με μεγάλη συχνότητα σε Καυκάσιους (λευκούς) πληθυσμούς στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και την Αυστραλία. Το αναφερόμενο ποσοστό  κυμαίνεται μεταξύ 0,3 και 1%. Η νόσος απαντάται πολύ πιο σπάνια σε άτομα ασιατικής ή αφρικανικής καταγωγής.

Η διάγνωση γίνεται σε βήματα

Η διάγνωση είναι συχνά δύσκολη και χρονοβόρα, λόγω της μεγάλης ποικιλομορφίας των συμπτωμάτων και του γεγονότος ότι αυτά δεν είναι ειδικά για την νόσο. Η διαγνωστική προσέγγιση της κοιλιοκάκης  είναι μία διαδικασία 3 βημάτων.

-Το Πρώτο Βήμα είναι μια εξέταση αίματος που ανιχνεύει τα επίπεδα ορισμένων αντισωμάτων (ιστικής τρανσγλουταμινάσης). Η παρουσία τους σε υψηλά επίπεδα δηλώνει ότι ο οργανισμός αντιδρά ασυνήθιστα στη γλουτένη. Αυτή η δοκιμασία λειτουργεί ως φίλτρο καθώς επιτρέπει την αναγνώριση ατόμων που είναι  πιθανό να πάσχουν από τη νόσο, ιδιαίτερα σε οικογένειες υψηλού κινδύνου.

– Το Δεύτερο βήμα συνίσταται στη μικροσκοπική μελέτη δείγματος ιστού, το οποίο λαμβάνεται με ενδοσκόπηση και βιοψία από το λεπτό έντερο. Σε περίπτωση δυσανεξίας στη γλουτένη, οι εντερικές λάχνες δεν  είναι πλέον ορατές, επειδή έχουν ατροφήσει μερικώς ή πλήρως από τη βλαπτική δράση του ανοσοποιητικού συστήματος .

–Στο τρίτο βήμα υιοθετούμε ως θεραπευτικό κριτήριο το ευεργετικό αποτέλεσμα που επιφέρει μία αυστηρή δίαιτα ελεύθερης γλουτένης τόσο στα συμπτώματα του ασθενούς όσο και στις αντικειμενικές παραμέτρους, οι οποίες αποκαθίστανται σταδιακά στο φυσιολογικό.

Προσοχή: Καλό είναι να συμβουλευτείτε ένα γιατρό πριν από την έναρξη μιας διατροφής ελεύθερης γλουτένης. Σε διαφορετική περίπτωση, η διάγνωση θα είναι πιο δύσκολο να τεθεί.

bottom of page